ਫੋਟੋ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਈ ਵਾਰ ਬੜੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੋ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਬਣਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਪਲ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਗੁਆਉਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਹੈਨਰੀ ਕਾਰਟੀਅਰ-ਬ੍ਰੈਸਨ ਨੇ ਇਸਨੂੰ “ਨਿਰਣਾਇਕ ਪਲ” ਕਿਹਾ ਸੀ। ਕੈਮਰੇ ਦੀ ਕਾਢ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ, ਖ਼ਬਰਾਂ ਦਾ ਕਵਰੇਜ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਤ੍ਰਾਸਦੀਆਂ, ਆਫ਼ਤਾਂ, ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ, ਫੋਟੋ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਿਰਫ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਤੋਂ ਉਡਾਣ ਭਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੰਡਨ ਜਾ ਰਹੀ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਉਡਾਣ ਦਾ ਹਾਦਸਾ ਹੁਣ ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖ਼ਬਰ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕੈਮਰੇ ਇਸ ਆਫ਼ਤ ਨੂੰ ਕੈਪਚਰ ਕਰਨ ਲਈ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਇਸ ਵਾਰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਥਾਨਕ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਕਵਰੇਜ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਰੋਕਿਆ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਇਹ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ, ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਜਾਂਚ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੌਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕਵਰੇਜ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ, ਜੋ ਕਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਨ, ਆਫ਼ਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਹੋਏ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਅਜਿਹੀ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ, ਪਹਿਲਾ ਨਿਯਮ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਸਾਈਟ ਦਾ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਮਾਹਰ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੀੜਤਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਇਕਜੁੱਟਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਿਲਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ, 2004 ਦੀ ਸੁਨਾਮੀ, ਗੁਜਰਾਤ ਦੰਗਿਆਂ, ਭੁਜ ਭੂਚਾਲ, ਜਾਂ 26/11 ਮੁੰਬਈ ਹਮਲਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਤਵੰਤੇ ਲੋਕ ਦੌਰਾ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਸਿਰਫ ਤੁਰੰਤ ਸੰਕਟ ਲੰਘਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ। ਮੰਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਦੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ, ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਕਥਾ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ‘ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ – ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ। ਫਿਰ ਵੀ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਉੱਥੇ ਸੈਂਕੜੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਗੇ: ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮੂਹ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਪੁਲਿਸ, ਫਾਇਰ ਸਰਵਿਸਿਜ਼, ਸਿਵਲ ਐਵੀਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਮਾਹਰ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਾਇਬ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ PR-ਭਾਰੀ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਸੰਕਟਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪਹੁੰਚ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ। 2015 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰੈਸ ਇਨਫਰਮੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ (PIB) ਨੇ ਮੋਦੀ ਦੀ ਚੇਨਈ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਜਦੋਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਹਰ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰੋਸ਼ਨੀ ਕਾਰਨ ਅੰਡਰਐਕਸਪੋਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਐਕਸਪੋਜ਼ਰ ਸੈਟਿੰਗਾਂ ਕਾਰਨ ਬਾਹਰ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਧੁੰਦਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਮੋਦੀ ਦੇ ਕੋਲ ਵਾਲੀ ਖਿੜਕੀ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋਸ਼ਾਪ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਸੰਭਵ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਵਾਲੀਆ ਤਸਵੀਰ ਬਣੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਪੁਰਾਲੇਖਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ।
ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਵਾਲੀ ਤਸਵੀਰ ਯਾਦ ਹੈ: ਜਦੋਂ ਸੋਵੀਅਤ ਫੌਜਾਂ ਨੇ 1945 ਵਿੱਚ ਬਰਲਿਨ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੁਣ-ਮਸ਼ਹੂਰ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਾਲ ਫੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਝੰਡਾ ਚੁੱਕਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਦੋ ਘੜੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਸੀ ਕਿ ਲੁੱਟਮਾਰ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਸੋਵੀਅਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਤਸਵੀਰ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਘੜੀ ਹਟਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਮਿਲਾਨ ਕੁੰਡੇਰਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ‘ਦਿ ਜੋਕ’ ਵਿੱਚ ਚੈੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਨੇਤਾ ਕਲੇਮੇਂਟ ਗੌਟਵਾਲਡ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਜੋ ਪ੍ਰਾਗ ਦੇ ਓਲਡ ਟਾਊਨ ਸਕੁਆਇਰ ਦੀ ਇੱਕ ਬਾਲਕੋਨੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਨੇ ਇੱਕ ਪਲ ਬਾਅਦ ਕਲੇਮੈਂਟਿਸ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨੇਤਾ ਦੁਆਰਾ ਗੌਟਵਾਲਡ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਫਰ ਕੈਪ ਰੱਖਣ ਦੇ ਪਲ ਨੂੰ ਕੈਪਚਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਬਰਫ਼ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਨੇਤਾ ਬੇਪੱਖ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਫੋਟੋ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਰ ਇਮਾਨਦਾਰ ਫੋਟੋ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਸਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਕੈਪਚਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਕਸਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। 1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ, ਗੈਰ-ਬੰਗਾਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਮੁਹਾਜਰ, ਬੇਅਨੱਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਚੀਕਾਂ ਏਪੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਹੌਰਸਟ ਫਾਸ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ੇਲ ਲੌਰੇਂਟ ਦੁਆਰਾ ਕੈਪਚਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫੋਟੋ ਪੱਤਰਕਾਰ ਮਾਰਕ ਰਿਬਾਊਡ, ਜਿਸਨੇ ਕਤਲਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਮੈਨੂੰ 2012 ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਬਣ ਗਈ। ਇਹਨਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਤਜ਼ਰ ਜਿੱਤੇ।
ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਆਈਵੋ ਜੀਮਾ ਵਿਖੇ ਅਮਰੀਕੀ ਮਰੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਮਰੀਕੀ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤਸਵੀਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਸਲ ਪਲ ਖੁੰਝ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਤਿਮ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਚਿਹਰਾ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਪੁਲਿਤਜ਼ਰ ਵੀ ਜਿੱਤਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਪਲ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਇਹ ਮਾਮਲੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੰਤਰ ਜਨਤਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਈ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਕਸਰ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਸਵੀਰਾਂ ਕਿਵੇਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਹਾਦਸੇ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਮਲਬੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ – ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਪੂਛ ਦਾ ਖੰਭ – ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਫਰੇਮ ਨੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਨੇ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਘੱਟ ਐਂਗਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨਾਟਕੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
2008 ਦੇ ਮੁੰਬਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਤਤਕਾਲੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਿਵਰਾਜ ਪਾਟਿਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰੈਸ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਰਾਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋ ਖਿੱਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਲਈ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਫੋਟੋ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਕੈਪਚਰ ਕੀਤਾ ਬਲਕਿ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਮੂਡ ਅਤੇ ਔਪਟਿਕਸ ਨੂੰ ਵੀ ਕੈਪਚਰ ਕੀਤਾ।
9/11 ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਸਾਬਕਾ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਾਰਜ ਡਬਲਯੂ. ਬੁਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤਸਵੀਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ, ਜੋ ਮਲਬੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਮੈਗਾਫੋਨ ਵਿੱਚ ਬੋਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਘੱਟ ਐਂਗਲ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਟ ਨੇ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਟਕੀ ਬਣਾਇਆ। ਇੱਥੇ ਵੀ, ਐਂਗਲ ਅਤੇ ਕੰਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਨੇ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਵਜ਼ਨ ਜੋੜਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।
ਸੂਜ਼ਨ ਸੋਨਟੈਗ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਅਸਲੀਅਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ। ਤਸਵੀਰਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਲਾਂ ਦੇ ਸਬੂਤ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਨੈਤਿਕ ਬੁਨਿਆਦ ਗੁਆ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। 2006 ਵਿੱਚ, ਰਾਇਟਰਜ਼ ਨੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਅਦਨਾਨ ਹੱਜ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਲੇਬਨਾਨ ਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਬੇਰੂਤ ਦੀ ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਵਿੱਚ ਧੂੰਆਂ ਜੋੜ ਕੇ ਅਤੇ ਗਹਿਰਾ ਕਰਕੇ ਤਬਾਹੀ ਦੀ ਹੱਦ ਨੂੰ ਵਧਾ-ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫੋਟੋ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਦਲਾਅ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੈੱਟ ਤੋਂ ਕਈ ਭੜਕਾਹਟਾਂ ਨੂੰ ਗਲਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਆਧੁਨਿਕ ਫੋਟੋ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕਤਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਇਹ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਬੋਝ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਯੁੱਧ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਅੱਬਾਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਇੱਕ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਬਦਲਾਅ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।”
